Τίτλος: Διαδικασίες βελτιστοποίησης διαλειτουργικότητας κατανεμημένων πληροφοριακών συστημάτων συμβατών με το πρωτόκολλο Z39.50 και ολοκλήρωση βιβλιογραφικών μέτα-δεδομένων
Δημιουργός : Μιχάλης Ε. Σφακάκης
Ημερομηνία : 2010
Περίληψη : Ο τεράστιος όγκος και η ποικιλομορφία των διαθέσιμων πληροφοριών σε συνδυασμό με τις μεθόδους πρόσβασης και το περιβάλλον χρήσης των πηγών πληροφόρησης οδήγησαν στην ανάπτυξη των συστημάτων ενιαίας πρόσβασης. Μία από τις αρχιτεκτονικές των συστημάτων ενιαίας πρόσβασης είναι η μετα-αναζήτηση ή, εναλλακτικά αποκαλούμενη, federated search ή παράλληλη αναζήτηση ή εικονικός συλλογικός κατάλογος. Σε ένα περιβάλλον μέτα-αναζήτησης, ο χρήστης θέτει τις επερωτήσεις του σε ένα κεντρικό σύστημα το οποίο τις προωθεί στις πηγές και στη συνέχεια ενοποιεί και παρουσιάζει στο χρήστη τις απαντήσεις που θα λάβει από αυτές. Είναι άξιο αναφοράς ότι ένας μεγάλος αριθμός πηγών, ραγδαία αυξανόμενος, είναι κρυμμένος πίσω από πληροφοριακά συστήματα που διαθέτουν τους πόρους τους μέσα από προκαθορισμένες διαδικασίες και γλώσσες επερωτήσεων, χωρίς να παρέχουν καμία δυνατότητα άμεσης πρόσβασης στους πόρους και τη δομή των πηγών. Η αποτελεσματικότητα (effectiveness) ενός περιβάλλοντος μέτα-αναζήτησης καθορίζεται από τη δυνατότητα που έχει να μετατρέπει τις επερωτήσεις που του θέτουν στην αντίστοιχη επερώτηση που απαιτεί η κάθε πηγή, καθώς επίσης και η ικανότητά του να κατανοεί και να επεξεργάζεται τις απαντήσεις από τις πηγές. Οι δυνατότητες αυτές προσδιορίζονται άμεσα από το επίπεδο της συντακτικής (syntactic), λειτουργικής (functional) και σημασιολογικής (semantic) διαλειτουργικότητας των κατανεμημένων πληροφοριακών συστημάτων διάθεσης των πόρων. Επίσης, οι απαιτήσεις για αυξημένη αποδοτικότητα του συστήματος μετα-αναζήτησης, όπου η online φύση του απαιτεί να δοθεί η απάντηση στον ελάχιστο δυνατό χρόνο, περιορίζουν τις λύσεις στα προβλήματα αποτελεσματικότητας του συστήματος. Σε αρκετές περιπτώσεις οι διαδικασίες πρόσβασης και οι γλώσσες επερωτήσεων των πηγών έχουν κοινά χαρακτηριστικά ή είναι συμβατές με διεθνή πρότυπα αναζήτησης και ανάκτησης πληροφοριών. Επιπλέον, οι απαντήσεις των πηγών είναι συμβατές με πρότυπα περιγραφής δεδομένων και μεταδεδομένων. Η χρήση κοινών προτύπων είναι αρκετά συνηθισμένη σε περιπτώσεις όπου οι πηγές ανήκουν σε όμοιες πληροφοριακές κοινότητες διευκολύνοντας, παράλληλα, την εξισορρόπηση των παραμέτρων λειτουργικότητας και ευκολίας υλοποίησης στην ανάπτυξη των συστημάτων. Ειδικότερα, η κοινότητα των βιβλιοθηκών θεωρείται μια αντιπροσωπευτική περίπτωση ευρείας εφαρμογής προτύπων κωδικοποίησης και πρωτοκόλλων διάθεσης των πηγών. Στόχος της παρούσας διατριβής είναι η ανάπτυξη μεθόδων και διαδικασιών βελτίωσης της αποτελεσματικότητας των συστημάτων μετα-αναζήτησης στο περιβάλλον των ψηφιακών βιβλιοθηκών. Οι προτεινόμενες διαδικασίες και μέθοδοι, βασιζόμενες στα κύρια χαρακτηριστικά των πρωτοκόλλων επικοινωνίας και των μεταδεδομένων που χρησιμοποιούν τα συστήματα διάθεσης των πηγών, στοχεύουν στην έμμεση επίτευξη καλύτερης λειτουργικής και σημασιολογικής διαλειτουργικότητας. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στο πρωτόκολλο Ζ39.50 μιας και η δεδομένη καθολική χρήση του στο χώρο των βιβλιοθηκών το καθιστά ένα βασικό ρυθμιστή αποτελεσματικότητας και απόδοσης στα περιβάλλοντα μετα-αναζήτησης που υλοποιούνται. Οι κύριες κατευθύνσεις μελέτης και συνεισφοράς της διατριβής αφορούν: (α) Τις διαδικασίες προώθησης της επερώτησης στις πηγές καθώς επίσης και την ασύγχρονη τμηματική συλλογή και επεξεργασία των αποτελεσμάτων. (β) Την περιγραφή των χαρακτηριστικών αναζήτησης της κάθε πηγής και τον έλεγχο για το εάν η πηγή υποστηρίζει την εκάστοτε επερώτηση. Στην περίπτωση που η πηγή δεν υποστηρίζει την επερώτηση, η επερώτηση μετεγγράφεται σε μία άλλη ή σε ένα σύνολο επερωτήσεων που υποστηρίζει η πηγή και είναι σημασιολογικά ισοδύναμες, αν αυτό είναι εφικτό, ή η ανάκληση και η ακρίβειά τους βρίσκονται σε ένα προκαθορισμένο εύρος ανοχής από αυτό της αρχικής επερώτησης. Η μετεγγραφή βασίζεται στο Σημασιολογικό Δίκτυο Σημείων Πρόσβασης, που είναι ένας σημασιολογικός γράφος εκφρασμένος σε γλώσσα RDFS και ο οποίος προκύπτει έμμεσα από τη σημασιολογία των μεταδεδομένων με αυτόματες διαδικασίες. (γ) Την ταύτιση και κατηγοριοποίηση των αποτελεσμάτων σε συστάδες σύμφωνα με την Έργο-κεντρική (work-entity) προσέγγιση του FRBR εννοιολογικού μοντέλου.
Πηγή : Sfakakis_PhD.pdf

Δημιουργός : Σπύρος Βερονίκης
Ημερομηνία: 2010

Περίληψη: Στην παρούσα διατριβή μελετούνται οι παράμετροι ανάπτυξης μιας νέας υπηρεσίας πληροφόρησης κατά την οποία οι χρήστες της αλληλεπιδρούν με υβριδικούς χώρους πληροφόρησης, δηλαδή συνδυασμούς ψηφιακών βιβλιοθηκών και φυσικών χώρων βιβλιοθηκών μέσω κοινής διεπαφής χρήσης. Αν και ο σκοπός συγκέντρωσης, διατήρησης και διάθεσης πληροφοριακού υλικού προς τους τελικούς χρήστες είναι κοινός και για τους δύο πληροφοριακούς χώρους (ψηφιακό και φυσικό), εντούτοις οι υπηρεσίες, τα εργαλεία και οι τεχνικές πρόσβασης και αναζήτησης στους δύο χώρους διαφέρουν. Για παράδειγμα, ο χρήστης μιας φυσικής συλλογής έχει τη δυνατότητα να περιηγηθεί μεταξύ των τεκμηρίων σχηματίζοντας έτσι μια καλύτερη εικόνα των διαθέσιμων πόρων σε αντίθεση με ένα σύστημα ψηφιακής βιβλιοθήκης στο οποίο αναγκάζεται να βασιστεί περισσότερο στη μνήμη του και λιγότερο σε οπτικά ερεθίσματα από το περιβάλλον του για να σχηματίσει ένα νοητικό μοντέλο για τους διαθέσιμους πόρους. Απ' την άλλη, το περιεχόμενο μιας ψηφιακής βιβλιοθήκης είναι πάντοτε διαθέσιμο (ανεξαρτήτως χρόνου), δεν υπάρχει περιορισμός για το πλήθος των διαθέσιμων τεκμηρίων και ο χρήστης έχει στη διάθεσή του πανίσχυρα εργαλεία αναζήτησης και ανάκτησης τεκμηρίων. Με αφορμή τις πρόσφατες εξελίξεις στην τεχνολογία υπολογιστών µε τη μορφή ασύρματων φορητών τερματικών συσκευών, όπως Personal Digital Assistants (PDAs), Smartphones, και ασύρματων δικτύων επικοινωνιών, εξετάζεται κατά πόσο έχει αξία η εκμετάλλευση των υποδομών αυτών για μια ενοποιημένη πρόσβαση στους δύο πληροφοριακούς χώρους, υπερβαίνοντας έτσι τους περιορισμούς που φέρει κάθε χώρος από τη φύση του.

Στο πλαίσιο της παρούσας διατριβής μελετάται η δημιουργία μιας νέας υπηρεσίας πληροφόρησης για την ενοποίηση των δύο αυτών προσεγγίσεων σε μια ενιαία ανθρώπινη εμπειρία καθώς και η αποτίμηση του βαθμού στον οποίο εκπληρώνει η υπηρεσία αυτή το σκοπό της. Ειδικότερα, η διατριβή προσανατολίζεται  στη μελέτη δύο αλληλένδετων αντικειμένων: Περιεχόμενο του πρώτου αντικειμένου αποτελεί η διαδικασία σχεδίασης ενός μοντέλου ολοκλήρωσης ψηφιακών και συμβατικών υπηρεσιών πληροφόρησης. Αφορά δηλαδή στη συγκέντρωση, μελέτη, ανάλυση και επεξεργασία όλων των απαραίτητων στοιχείων και παραμέτρων που θα οδηγήσουν στην κατασκευή ενός πρωτότυπου μοντέλου περιγραφής και κατασκευής του πληροφοριακού συστήματος το οποίο θα υποστηρίζει τη νέα υπηρεσία. Το δεύτερο αντικείμενο αφορά στον προσδιορισμό των μεθόδων και κριτηρίων αξιολόγησης της νέας υπηρεσίας (π.χ. ευχρηστία, αποτελεσματικότητα, πρόθεση χρήσης, κ.α.). Εξετάζονται δηλαδή η σημαντικότητα και βαρύτητα κάθε κριτηρίου αξιολόγησης για την αποδοχή και χρήση της νέας υπηρεσίας, και οι επιδράσεις μεταξύ των κριτηρίων αξιολόγησης καθώς εξετάζονται οι ερευνητικές μας υποθέσεις.

Το πληροφοριακό σύστημα στο οποίο βασίζεται η νέα υπηρεσία πληροφόρησης εγκαταστάθηκε και αξιολογήθηκε στο χώρο της Βιβλιοθήκης και Κέντρου Πληροφόρησης (ΒΚΠ) του Πανεπιστημίου Πατρών (Π.Π.) προκειμένου να αξιοποιηθεί η μεγάλη διαθέσιμη συλλογή τόσο των φυσικών τεκμηρίων (βιβλία, περιοδικά, λεξικά, εγκυκλοπαίδειες, κλπ) όσο και των συνδρομών σε ηλεκτρονικά επιστημονικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων. Η ΒΚΠ του Π.Π. αποτελεί μια πρωτοποριακή βιβλιοθήκη υβριδικής μορφής, παρέχοντας ένα πλούσιο σύνολο υπηρεσιών πληροφόρησης ώστε να ενισχύεται η αποτελεσματικότητα και αποδοτικότητα των επισκεπτών της. Η συλλογή της εκτείνεται σ' ένα νέο κτίριο έκτασης 8.000$\mu^2$, το οποίο φιλοξενεί περισσότερους από 90.000 τόμους βιβλίων, περιοδικών και οπτικοακουστικού υλικού. Παράλληλα η ΒΚΠ συμμετέχει στην κοινοπραξία Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών παρέχοντας έτσι στους επισκέπτες της πρόσβαση σε περισσότερα από 12.000 ηλεκτρονικά περιοδικά και ισάριθμα ηλεκτρονικά βιβλία, καθιστώντας την μία από τις μεγαλύτερες υβριδικές βιβλιοθήκες της χώρας.

Η παρούσα εργασία εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου "Υβριδικές Βιβλιοθήκες: Προηγμένα Συστήματα και Υπηρεσίες Πρόσβασης σε Φυσικούς-Εικονικούς Χώρους Πληροφόρησης". Το έργο αυτό εντάσσεται στο Γ' Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης, και στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα "Ανταγωνιστικότητα", Μέτρο 8.3 (Έρευνα και Τεχνολογία Ανθρωπίνων Πόρων), Δράση 8.3.1. (Πρόγραμμα Ενίσχυσης Νέου Ερευνητικού Δυναμικού - ΠΕΝΕΔ) και χρηματοδοτείται κατά 90% από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας του Υπουργείου Ανάπτυξης, και κατά 10% από ιδιωτική συμμετοχή.

Πηγή: Πλήρες κείμενο διδακτορικής διατριβής

Τίτλος: Μεταδεδομένα διαχείρισης λαογραφικών συλλογών

Δημιουργός: Ειρήνη Λουρδή

Περίληψη: Η αξιοποίηση ποικίλων τεχνολογιών για την ψηφιοποίηση λαογραφικών συλλογών έχει ως κύριο στόχο την τεκμηρίωση και προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς ενός τόπου και την πληροφόρηση του ευρέως κοινού ανεξάρτητα από το μορφωτικό του υπόβαθρο. Οι απαιτήσεις για έγκυρη πληροφόρηση και προβολή του υλικού καθιστούν απαραίτητο να υπάρχει μια ενιαία πολιτική διαχείρισης και περιγραφής συλλογών πολιτιστικής κληρονομιάς ανεξαρτήτως της φύσεως του ιδρύματος που κατέχει τη συλλογή (βιβλιοθήκη, αρχείο, μουσείο). Ένα πρόγραμμα ψηφιοποίησης συλλογών εκτός από την επιλογή και εφαρμογή της κατάλληλης τεχνολογίας περιλαμβάνει και την οργάνωση ενός μοντέλου μεταδεδομένων, που θα ανταποκρίνεται στις ανάγκες πληροφόρησης των χρηστών στους οποίους απευθύνεται. Ειδικά για τις συλλογές πολιτιστικής κληρονομιάς, έχουν αναπτυχθεί αρκετά πρότυπα μεταδεδομένων, τα οποία είτε εξειδικεύονται ανά κατηγορία υλικού, είτε είναι προσαρμοσμένα στις ανάγκες του εκάστοτε φορέα-κατόχου της συλλογής. Ωστόσο η ετερογένεια των μεταδεδομένων και η ανάγκη του κάθε φορέα να παρέχει «πλούσια» από σημασιολογική άποψη πληροφορία, εμποδίζουν το χρήστη να βρίσκει πληροφορίες από ποικίλες πηγές με ενιαίο τρόπο αναζήτησης. Από διαχειριστική άποψη αυτό σημαίνει ότι επιβάλλεται η ύπαρξη διαλειτουργικότητας μεταξύ των ψηφιακών συλλογών και ότι σε πολλές περιπτώσεις απαιτείται συνδυασμός ή εμπλουτισμός των προτύπων μεταδεδομένων.